ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗΣ (Πίνακες Αναφοράς)

Οι πίνακες αναφοράς συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος λειτουργικής ανάγνωσης στην τάξη. Είναι κατάλογοι με λέξεις σε κάθετη διάταξη. Δίπλα σε κάθε λέξη υπάρχει και μια αντίστοιχη εικόνα, η οποία διευκολύνει τα παιδιά στην αναγνώριση και "ανάγνωση" της λέξης. Η κάθετη διάταξη βοηθάει τα παιδιά να εντοπίζουν με μεγαλύτερη ευκολία τη λέξη που κάθε φορά αναζητούν. Οι λέξεις που απαρτίζουν κάθε πίνακα αναφοράς δεν είναι μεταξύ τους ασύνδετες, αλλά αυτά στα οποία αναφέρονται ανήκουν σε κάποιο σύνολο που έχει νόημα για τα παιδιά: π. χ. ο πίνακας αναφοράς με τα ονόματα των παιδιών της τάξης, ο πίνακας αναφοράς με τα καιρικά φαινόμενα, ο πίνακας αναφοράς με τα χρώματα που γνωρίζουμε, με τα ζώα της αυλής, του δάσους ή της θάλασσας, με τα αγαπημένα φαγητά των παιδιών, με τα δώρα Χριστουγέννων κ. λ. π. Δηλαδή κάθε πίνακας αναφοράς είναι μια μορφή κειμένου (Teberosky 1988β).

Οι πίνακες αναφοράς μπορεί να είναι σταθεροί, να βρίσκονται δηλαδή στην ίδια θέση για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και για όλη τη διάρκεια της χρονιάς (π. χ. ο πίνακας αναφοράς με τα ονόματα των παιδιών ή με τα καιρικά φαινόμενα), ή να αναρτώνται για ορισμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να υποστηρίξουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων (π. χ. την εκτέλεση μιας συνταγής μαγειρικής, το παίξιμο ενός παιχνιδιού, τη δραματοποίηση ενός παραμυθιού κ. α. ).

Κάθε πίνακας αναφοράς συνοδεύεται από κινητές καρτέλες με λέξεις, πανομοιότυπες με αυτές που είναι  τοποθετημένες δίπλα στις εικόνες του. Σε μια επόμενη μορφή, οι πίνακες αναφοράς μπορούν δίπλα στις εικόνες να έχουν τυποποιημένες μικρές φράσεις, που έχουν ίδιο το ένα τους μέρος και διαφοροποιούνται μόνο ως προς μία λέξη, η οποία αναφέρεται σε εμπράγματο ουσιαστικό  και συνδέεται με την εικόνα. Π. χ. στον πίνακα αναφοράς "με τα καθήκοντα" δίπλα στην αντίστοιχη κάθε φορά εικόνα μπορεί να γράφεται: "φροντίζουν για τα τραπέζια", "φροντίζουν για τα υλικά", "φροντίζουν για τα παιχνίδια" κ. λ. π.
Από την αρχή της σχολικής χρονιάς στο Νηπιαγωγείο τοποθετούμε τον πίνακα αναφοράς με τα ονόματα των παιδιών, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο και κατέχει ιδιαίτερη θέση στο πρόγραμμα αλλά και στη λειτουργία του Νηπιαγωγείου.
Τα ονόματα των παιδιών μπορούμε στην αρχή να τα έχουμε με κεφαλαία γράμματα, μιας και οι παρατηρήσεις μελετητών που ασχολούνται με την κατάκτηση της γραπτής γλώσσας από το παιδί συγκλίνουν ότι τα παιδιά αναγνωρίζουν ευκολότερα τα κεφαλαία γράμματα και τα χρησιμοποιούν συχνότερα όταν γράφουν (Worden & Boettcher, 1990. Κουτσουβάνου, 2000. Γιαννικοπούλου 2001. κ.ά.). Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν αποτελεί κανόνα. Ο κάθε εκπαιδευτικός θα πειραματιστεί και  θα επιλέξει τη γραφή που θεωρεί ότι εναρμονίζεται με τις ανάγκες των παιδιών της τάξης του. (ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2006, Οδηγός Νηπιαγωγού: Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί- Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα).

Σταθεροί πίνακες αναφοράς:

Στο νηπιαγωγείο υπάρχουν πίνακες αναφοράς που τους αποκαλούμε "σταθερούς", που σημαίνει ότι βρίσκονται καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς αναρτημένοι στην τάξη, και οι οποίοι εξυπηρετούν καθημερινές ανάγκες των παιδιών και του ημερήσιου προγράμματος:

• Πίνακας αναφοράς με τα ονόματα των παιδιών:

Από το 2ο Νηπιαγωγείο Κενταύρου Ξάνθης

• Πίνακας αναφοράς- Παρουσιολόγιο: Είμαι στο σπίτι/ Είμαι στο σχολείο: Τα παιδιά έρχονται το πρωί στο σχολείο, βρίσκουν το όνομά τους στον πίνακα:

είμαι στο σπίτι     και τον τοποθετούν στον πίνακα:  είμαι στο σχολείο. 

 

Την ώρα της παρεούλας, το πρωί, μετράμε τον αριθμό των παιδιών που λείπουν και είναι σπίτι, τον αριθμό των παιδιών που είναι παρόντες στο σχολείο και το σύνολο της τάξης.

• Πίνακας αναφοράς με τις ημέρες της εβδομάδας:

Ο πίνακας αυτός μας δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίζουμε και να εντοπίζουμε την ημέρα που έχουμε. Χρησιμοποιώντας ένα διακριτό σημάδι, π.χ. ένα χρατς ή ένα κομμάτι πλαστελίνης, σημειώνουμε και αλλάζουμε κάθε μέρα την "ημέρα". 

•  Πίνακας αναφοράς με τα καιρικά φαινόμενα:

Βλέποντας έξω κάθε μέρα, σημειώνουμε μια μια κινητή καρτέλα τον καιρό της ημέρας. 

•  Πίνακας αναφοράς με τις εποχές του χρόνου:

Χρησιμοποιούμε και σε αυτόν τον πίνακα κινητές καρτέλες για να σημειώσουμε την εποχή του χρόνου στην οποία βρισκόμαστε.

• Συγκεντρωτικός πίνακας αναφοράς για: την ημέρα, την ημερομηνία, τον μήνα και το έτος:

Αυτόν τον πίνακα μπορούμε να τον βάλουμε σταδιακά στην τάξη, μιας και είναι περισσότερο δύσκολος και περιλαμβάνει πιο πολλές έννοιες. Προοδευτικά τα παιδιά μπορούν με περισσότερη ευκολία να χρησιμοποιήσουν τον πίνακα διπλής εισόδου που περιλαμβάνετε σε αυτόν τον πίνακα με σκοπό να βρουν την ακριβή ημερομηνία κάθε μέρα. Τα παιδιά με τη βοήθεια του πίνακα αναφοράς για τις μέρες της εβδομάδας που είδαμε παραπάνω, εντοπίζουν σε κινητά καρτελάκια την ημέρα και σημειώνουν: Σήμερα είναι... Παρασκευή Έπειτα συζητάμε για την ημερομηνία, βλέποντας τι είχαμε την προηγούμενη ημέρα: 28 του μήνα... Ποιου μήνα; Του Ιανουαρίου... Ποιου έτους; Του 2011...

• Πίνακας αναφοράς για τα καιρικά φαινόμενα:

Όπως προαναφέρθηκε, στην πορεία του χρόνου μπορούμε να αλλάξουμε τους πίνακες αναφοράς, να γίνουν περισσότερο σύνθετοι, σε σχέση με την αρχική τους μορφή. Στον παρακάτω πίνακα μπορούμε να σημειώνουμε τον καιρό σε ένα πίνακα διπλής εισόδου σε σχέση με την ημέρα. Στην κάθετη σειρά υπάρχουν εικονογραφημένα τα καιρικά φαινόμενα με την αντίστοιχη λέξη από κάτω, ενώ στην οριζόντια τοποθετούμε τις ημέρες της εβδομάδας. Τα παιδιά βλέπουν την ημέρα από τον πίνακα με τις ημέρες της εβδομάδας και την αντιστοιχούν με τον καιρό.

• Πίνακας αναφοράς για τις παρουσίες των παιδιών ημερησίως:

Στην κάθετη στήλη τοποθετούμε τις μέρες τις εβδομάδας που ερχόμαστε στο σχολείο, και στην οριζόντια τα παιδιά χωρισμένα σε αγόρια και κορίτσια. Μετράμε πόσα παιδιά είναι σήμερα στο σχολείο και στην τρίτη στήλη γράφουμε το σύνολο των παρόντων μαθητών/ τριών.

• Πίνακας αναφοράς για τις παρουσίες- απουσίες των παιδιών ημερησίως:

Ο πίνακας αυτός είναι προέκταση του προηγούμενου. Στην τέταρτη στήλη αφαιρώντας τους παρόντες μαθητές/ τριες από το σύνολο της τάξης, βρίσκουμε τη διαφορά τους και συμπληρώνουμε το σωστό αριθμό.

• Πίνακας αναφοράς για τις απουσίες των μαθητών/ τριών:

 Στον πίνακα αυτό σημειώνουμε μόνο τις απουσίες των παιδιών ανά φύλο και στο τέλος βρίσκουμε το σύνολο των απόντων παιδιών.

Εναλλακτικά μπορούμε τον ίδιο πίνακα να τον παρουσιάσουμε και με αυτή τη μορφή:

Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά κατανοούν ότι κάθε αριθμός αντιστοιχεί σε μια ποσότητα, σε ένα σύνολο πραγμάτων. π.χ. ο αριθμός 2 αντιστοιχεί σε δύο κύκλους.

Σταθεροί πίνακες αναφοράς που διαμορφώνονται μαζί με τα παιδιά:

• Πίνακας αναφοράς χρωμάτων:

Ο πίνακας αυτός δημιουργείται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και για τις ανάγκες του ημερήσιου προγράμματος. Συνήθως εμπλουτίζονται καθ' όλη την χρονιά κάθε φορά που μαθαίνουμε ένα καινούργιο χρώμα. Η σειρά είναι τυχαία, δηλαδή όταν μαθαίνουμε για κάποιο χρώμα ή μίξη το προσθέτουμε στη λίστα του πίνακα.

• Πίνακας αναφοράς με τα γεωματρικά σχήματα: 

Και σε αυτόν τον πίνακα ακολουθούμε την ίδια τακτική με τον παραπάνω. Δημιουργείται από τα παιδιά, και κάθε φορά που μαθαίνουμε για ένα νέο γεωμετρικό σχήμα το προσθέτουμε στη λίστα.

• Πίνακας αναφοράς με τους αριθμούς:

Εκτός από τους παραπάνω πίνακες, οι οποίοι ως σταθεροί παραμένουν καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς ακόμη και αν μεταβάλλονται ή εξελίσσονται στη διάρκεια της, υπάρχουν πίνακες που αναρτώνται για ορισμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να υποστηρίξουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων.

π.χ.

• Πίνακας αναφοράς για λέξεις που αφορούν στο διάστημα

• Πίνακας αναφοράς με τους μήνες του χρόνου:

Οι παραπάνω πίνακες αποτελούν μια πρόταση προκειμένου να διαμορφώσουμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον λειτουργικής ανάγνωσης και γραφής στο Νηπιαγωγείο. Όπως όμως φαίνεται,οι παραπάνω πίνακες είναι ενδικτικοί και μπορεί ο κάθε εκπαιδευτικός να προσθέσει ή και να αφερέσει μερικούς ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του τμήματος, της κτιριακής υποδομής και των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή που βρίσκεται και διδάσκει. Π. χ. σε μια περιοχή μπορεί να επικρατούν και άλλα καιρικά φαινόμενα πέρα των προαναφερθέντων.